Juridisch risico voor Aanbestedende Diensten

Exclusiviteit bij aanbestedingen: een juridisch risico voor aanbestedende diensten.

In januari 2025 heeft het Europees Hof van Justitie een belangrijke uitspraak gedaan over exclusiviteit bij aanbestedingen. Het Hof benadrukte dat exclusiviteit, oftewel technische afhankelijkheid van een leverancier, niet mag voortkomen uit de nalatigheid van de aanbestedende dienst zelf. Dit heeft belangrijke gevolgen voor inkooppraktijken en contractmanagement in zowel de publieke als private sector.

‍

Wat was de zaak?

De zaak draaide om het Tsjechische Ministerie van Financiën, dat sinds 1992 samenwerkte met IBM voor een belastingadministratiesysteem. In 2016 werd zonder openbare aanbesteding een onderhoudscontract aan IBM toegekend, omdat IBM de enige partij zou zijn die technisch in staat was het onderhoud uit te voeren. Echter, de Tsjechische mededingingsautoriteit stelde vast dat de exclusieve positie van IBM niet uit de markt voortkwam, maar het gevolg was van eerdere beslissingen en nalatigheid van de organisatie zelf.

Wat betekent dit voor de praktijk?

Het Europees Hof van Justitie heeft duidelijk gemaakt dat aanbestedende diensten zich niet zomaar kunnen beroepen op de uitzondering voor exclusieve rechten om een opdracht onderhands te gunnen. Als de exclusiviteit het gevolg is van eerder handelen of nalaten van de aanbestedende organisatie zelf, is een onderhands contract in strijd met het aanbestedingsrecht. Dit heeft concrete implicaties voor de manier waarop overheidsinstanties en bedrijven hun aanbestedingsprocessen en contractbeheer inrichten.

De belangrijkste implicaties voor de praktijk zijn:

• Regelmatig de markt verkennen: Het is essentieel dat aanbestedende diensten regelmatig de markt onderzoeken om afhankelijkheid van één leverancier te voorkomen. Dit zorgt voor een gezonde concurrentie en marktwerking.
• Maatregelen nemen om concurrentie te behouden: Overheidsinstanties en bedrijven moeten tijdig maatregelen nemen om concurrentie te waarborgen, bijvoorbeeld door open standaarden en overdraagbare contracten te gebruiken. Dit voorkomt dat exclusieve posities ontstaan die juridische risico’s met zich meebrengen.
• Goed onderbouwen waarom een specifieke leverancier de enige optie is: Het is cruciaal dat organisaties goed onderbouwen waarom ze kiezen voor een bepaalde leverancier. Dit helpt juridische risico’s te vermijden en zorgt voor transparantie in het aanbestedingsproces.

Deze uitspraak onderstreept het belang voor publieke organisaties om strategischer na te denken over contractmanagement en marktwerking. Door exclusiviteit te vermijden, kunnen organisaties beter voorbereid zijn op de uitdagingen van veranderingen in de markt en zorgen voor duurzaam inkoopbeheer.